Meliskerke 08-11-'21 Soms hoort Lou de stem van zijn overleden vrouw. En dat is heel normaal
REPORTAGE - Soms, ’s morgens als het tijd is om uit bed te gaan, hoort hij Corries stem: ,,’k Zou d’r mae ’s uut gae’, Lou. ’t is tied, ééé!” Als hij in de keuken staat en het eten een beetje laat aanbranden, prikken haar ogen in zijn rug: ,,Wat bin jie noe an ’t knoeien?!” Tekst Ondine van der Vleuten PZC 06-11-21 Niks bijzonders, dat je na zestig jaar huwelijk je overleden partner nog hoort of in een stoel ziet zitten, heeft rouwbegeleidster Lianne Minderhoud hem uitgelegd. Dat gebeurt vaker na het overlijden van een partner. Sinds zijn huisarts Lou Dekker (80) doorstuurde naar de rouwbegeleidster, hebben de twee vele uren met elkaar gepraat. Over zijn vrouw. Over de begrafenis. Over de dagen erna. Over corona en eenzaamheid.
Lou Dekker verloor na zestig jaar huwelijk zijn vrouw. ,,Het komt altijd onverwacht en te vroeg. En dan? Waar doe je het nog voor?" © Dirk-Jan Gjeltema
Verdriet van lang geleden, emotioneel nog heel vers
Over emotionele zaken werd vroeger niet veel gesproken. Lianne Minderhoud: ,,Drie dames met wie ik sprak, alle drie rond de tachtig, hadden een baby verloren. Ze mochten het kindje niet zien, niet vasthouden. Ik was een van de eersten met wie ze dat deelden. Verdriet van lang geleden, maar emotioneel nog heel vers.” De 49-jarige Lianne Minderhoud uit Serooskerke (W) behoort tot de tweede lichting van de HZ-opleiding rouw en verlies. Over haar keuze voor die opleiding zegt ze: ,,Ik werd ziek en moest accepteren dat ik mijn vroegere werk als gymlerares niet meer zou kunnen uitoefenen. Dat was moeilijk. Als je zoveel van je werk houdt als ik, ga je jezelf daarmee identificeren. Had je mij vroeger gevraagd: ‘Wie ben jij?’, dan had ik gezegd: gymjuf.”
,,Daarvan afscheid nemen vond ik heel zwaar. Ook dat is een rouwproces. Ik zat niet goed in mijn vel en dat kwam niet alleen door mijn lichamelijke klachten. Mijn huisarts, Schinkelshoek in Zoutelande, had dat al snel door. Huisartsen hebben tegenwoordig een praktijkondersteuner GGZ in dienst voor psychische klachten. Die kijkt of je na een paar gesprekken weer opknapt en verwijst je anders door naar de specialistische GGZ. Rouw komt in de opleiding voor praktijkondersteuner GGZ wel aan bod, maar slechts zijdelings. In de opleiding rouw en verlies gaan we veel en veel dieper. Toen ik daarover las, was ik verkocht: dát wilde ik gaan doen.”
Oud worden is afscheid nemen, zegt Minderhoud. Van personen, relatie, werk, gezondheid, zelfstandigheid. ,,Elk stukje zelfstandigheid dat je verliest, is een stap op weg naar de dood. Afscheid nemen van een auto, omdat je niet meer mag rijden, dat lijkt misschien niet zo ingrijpend. Maar je actieradius wordt steeds kleiner. Verlies en rouw stapelen zich in een mensenleven op. Een partner die overlijdt kan net de druppel zijn die de emmer doet overlopen.”
Ook van het huis dat hij zelf nog heeft laten bouwen, de bomen en de beesten, moet Lou Dekker straks afscheid nemen. Hij is al een beetje begonnen. © Dirk-Jan Gjeltema
"Ook een opgewekt mens kan het te veel worden"
Lou Dekker
Op dat punt zat meneer Dekker, toen Lianne hem voor het eerst bezocht. ,,Ik ben een opgewekt mens”, zegt Lou. ,,Maar ook een opgewekt mens kan het te veel worden.”
Vandaag bezoekt Lianne meneer Dekker weer. Hij ziet uit naar haar komst. ,,De huisarts zei tegen mij: is het geen idee als ik iemand bij u langs stuur, met wie u kunt praten?”, vertelt hij in zijn woning in Meliskerke. Veel familie heeft hij niet meer. De buren zijn vriendelijk, maar ook zij hebben hun eigen dingen.
,,Goedemorgen, meneer Dekker!”,,Goedemorgen, mevrouw Minderhoud! Kopje thee? Dat hoort d’r bie, he!” In de lente van 2021 is ze gestorven, zijn Corrie. Ze wisten al drie jaar dat het einde eraan zat te komen, vertelt hij. ,,Uitgezaaide darmkanker. De oncoloog zei: ‘We zijn verliezers’. Toen wisten we het wel. Hard? Nou, ik vond het wel fijn eigenlijk. Dan kun je het ook vertellen, als je op het dorp loopt. Sommigen vragen niks. Die lopen om je heen, die vinden het maar moeilijk. Anderen vragen wel. En als je het tegen één zegt, weten ze het al snel allemaal. ”Zijn vrouw was niet zo’n prater. ,,Dan ga je niet zeggen: straks ben je er niet meer. En je kunt het toch niet oplossen. Ze heeft me wel leren koken, op het laatst: macaroni, aardappels, simpele gerechten. Huishouden: daar wist ik niks van. Op een gegeven moment was ik zover dat ik me een beetje kon redden in de keuken, met de afwas en zo. Dan hoorde ik achter me: ,,Jie bin toch un ’andigen mieter!” Tranen in zijn ogen bij de herinnering. ,,Dat hoor ik nog steeds weleens, als ik in de keuken sta.”
"Je bent eigenlijk overbodig. Dat is best moeilijk"
Lou Dekker
Ze zeggen dat het uitmaakt als de dood niet onverwacht komt: dat je je erop kunt voorbereiden. ,,Dat zal wel, maar je wordt toch overvallen door het gemis”, heeft Lou ervaren. ,,Het komt altijd onverwacht en te vroeg. En dan? Ik ben 80. Welk doel heb ik nog in mijn leven? Waar doe ik het nog voor? Je bent eigenlijk overbodig. Dat is best moeilijk. Je zou bijna zeggen, een voltooid leven.”
Laatst is hij met Lianne een rondje om zijn huis gelopen. Herinneringen ophalen; over de schapen, de paarden, de kippen, de moestuin, de bomen die hij plantte. Het was afscheid nemen. Lang zal hij hier niet meer blijven wonen. Het huis is te groot, het land te veel om te onderhouden. ,,Ik ben niet sterk meer. Regeren is vooruitzien: ik heb me ingeschreven voor een zorgappartement in Zoutelande.”
Twee dingen houden hem op de been: zijn geloof en zijn kleinkinderen. In de speelkamer boven staat een ‘koets’ van bouwsteentjes. ,,Mijn kleinzoon heeft kort geleden ook zijn andere oma verloren. Op een dag zag ik dat hij dat karretje gemaakt had. Hij zette er een poppetje in en zei: dat is de begrafenis. Zo gaat een kind er dan mee om.”
Het gaat met Lou Dekker nu beter. ,,Als ik geen hulp had gehad, was ik misschien wel echt depressief geworden”, zegt hij. ,,Ik zat heel erg in de put. Deze gesprekken hebben mij heel erg geholpen.”
"Iedereen gaat er maar vanuit dat het vanzelf beter gaat"
Lianne Minderhoud, Rouwbegeleidster
Lianne Minderhoud: ,,Iedereen gaat er maar vanuit dat het vanzelf beter gaat, met de tijd. Dat is niet altijd zo. Sommige mensen komen in een lang, complex rouwproces terecht en krijgen last van allerlei klachten. Dat kunnen vage klachten zijn maar ook ernstige. Medisch zijn ze vaak onverklaarbaar. Daarmee komen ze dan uiteindelijk bij de huisarts terecht.”
Tijd nemen voor mensen is het belangrijkste Juist daarom zou een praktijkondersteuner gespecialiseerd in rouw en verlies een waardevolle aanvulling zijn op de huisartsenpraktijk, betoogt Lianne Minderhoud. ,,Daar heb ik een werkboek voor geschreven. Gemiddeld zijn er acht gesprekken. Ik kom bij de patiënt thuis, ik luister naar zijn of haar verhaal en geef waar nodig uitleg over rouw en hoe die zich kan uiten. Het belangrijkste is dat je de tijd neemt voor de mensen, dat je ze de volle aandacht geeft en luistert.
Daarom heb ik maximaal twee gesprekken per dag. Ik ben geen therapeut en los geen problemen op, maar toch blijkt dit al heel helpend te zijn. Het mooie is: de huisarts houdt meer tijd over voor zijn andere patiënten, de patiënt krijgt iemand die echt kan luisteren en we voorkomen dat mensen moeten worden doorgestuurd naar de duurdere, specialistische zorg. Helaas wordt dit door de zorgverzekeraars nog niet vergoed. Ik zou heel graag de komende jaren onderzoeken wat het effect is op de zorgkosten en op het welbevinden van de patiënt.”
Heimwee naar vroeger In haar afstudeerscriptie over ouderen en rouw zoekt ze het antwoord op de vraag: hoe kijk je als hulpverlener voorbij de medische vraag, naar wat de patiënt echt nodig heeft of wil? Minderhoud: ,,Ik stel vragen als: hoe zou je eenzaamheid omschrijven? Een meneer antwoordde: ,,Heimwee. Ik heb elke dag heimwee naar mijn vrouw en hoe het vroeger was.”